R.I.P. Patricia Lasoen

Inleiding uitgesproken tijdens de presentatie van Trouw, rouw en andere feestelijkheden.

"In de tuin van dit mooie Guido Gezellemuseum was het dat Patricia Lasoen mij ongeveer een jaar geleden vroeg om een keuze te maken uit haar gedichten. Ik moest daar niet lang over nadenken, ik vond het – om een cliché te gebruiken een “uitdaging” – en mailde ’s avond al naar uitgever Leo Peeraer dat ik deze negende Parnassusbloemlezing wilde samenstellen. De Parnassus is in de Griekse mythologie de berg waar de muzen wonen. De reeks is dan ook voorbehouden aan dichters die in de Vlaamse poëzie de top hebben bereikt.

Een keuze uit een verzameld werk heeft ten opzichte van een totaal verzameld werk zowel voor- als nadelen. Het meest vervelende voor mij was dat ik op een gegeven moment Patricia onder ogen moest komen met wat ik gekozen had, maar vooral met wat ik niet gekozen had. Ik ben dan wel de samensteller, maar dit is en blijft Patricia’s boek. Ik vond het niet meer dan logisch dat over mijn selectie nog eens werd gepraat en dat de dichter inspraak had. Misschien wilde ze gedichten, die ik over het hoofd zag, om persoonlijke redenen wel of niet in het boek hebben. Toen ik dit voorjaar naar Brugge trok met mijn selectie, verwachtte ik vragen zoals ‘waarom dit en dat gedicht niet?’, maar dat viel bijzonder goed mee. Zowat 95% kwam overeen met wat Patricia zelf zou hebben gekozen indien zij in mijn schoenen had gestaan.

Het voordeel van een selectie in plaats van een volledig verzameld werk is dat de globale kwaliteit van het boek er wel bij vaart. Toen ik onlangs het pas verschenen Verzameld Werk van Eddy van Vliet doornam, een boek van zowat 900 pagina’s, viel één ding mij meteen op, nl. dat heel wat van Van Vliets gedichten eigenlijk niet zo sterk zijn. Dat komt ervan als je werkelijk alles in één band onderbrengt. Elke dichter heeft in zijn oeuvre pieken en dalen. In het geval van Van Vliet wordt er evenveel ingezoomd op de pieken als op de dalen. Dat moet je niet doen, maar de man is dood en heeft in tegenstelling tot Patricia geen zeggingschap gehad. Een keuze zoals Trouw, rouw en andere feestelijkheden, het boek dat wij vandaag vieren, neemt minder plaats in op uw boekenplank, maar is een aaneenrijging van hoogtepunten uit het oeuvre van Patricia Lasoen. Dit is een boek voor de literatuurgeschiedenis. 

Die literatuurgeschiedenis heeft Patricia Lasoen wel degelijk in de armen gesloten. Als ik de namen overloop van haar collega’s Nieuw-realisten, dan moet ik vaststellen dat het rond heel wat van die mensen al heel lang heel erg stil is, maar dat Patricia er nog altijd staat. Toen ik enkele jaren geleden in Kortrijk een cursus volgde, waarin de verschillende poëziestromingen van de moderne tijd werden toegelicht, werd zij nadrukkelijk genoemd als een boegbeeld van haar generatie. Ik kwam destijds op school, in de lessen Nederlands, in contact met haar gedichten. Eén generatie later overkomt mijn kinderen hetzelfde. De enorme informatiemap met krantenknipsels en artikels die over haar zijn verschenen, en die ze mij liet zien tijdens de voorbereiding tot dit boek, maken duidelijk dat Patricia Lasoen er toe deed en nog altijd toe doet.

In de inleiding vooraan in het boek probeer ik aan de hand van een vroeg gedicht haar thematiek te verduidelijken. De titel van het gedicht is ‘Experiment met onderkoeld water’. Ik lees het even voor.

Vanavond viel de eerste sneeuw
en de daken de mestvaalt
de palen de grachten zijn wit
sommige bomen bedekt met klimop
en egyptisch gebalsemd
de zwarte kater ontbreekt niet
loert achter de struiken
en springt:
de duiven zijn bijzonder grijs

De koppige arbeider valt van zijn fiets
en wordt meer dan ooit man in de straat
het geloof in de toekomst is overal
vandaag is het zondag
maar morgen zal een scheikundig produkt
de wegen weer veilig maken.

‘Experiment met onderkoeld water’ bevatte reeds alle facetten van Lasoens stijl en thematiek: de vrije versvorm, de koele registratie van een objectief gegeven, gevolgd door een subjectieve interpretatie, het understatement, natuurelementen, engagement, humor, tristesse en – niet te vergeten – een soort unheimische vervreemding die doorheen haar hele oeuvre waart.

De Nieuw-realisten waren eigenlijk meer een aantal individualisten, die zich verenigden in datgene waar ze tegen waren, namelijk de cryptische poëzie van de voorgaande generatie, dan een hechte groep dichters met een gemeenschappelijk programma. Moeilijke beeldspraak was taboe, eenvoudige verwoording een must. In een tijd van verdere democratisering van het onderwijs en bij uitbreiding de gehele maatschappij, moest poëzie ook voor de man in de straat begrijpelijk zijn.  
 
In het essay Nieuw-realistische poëzie in Vlaanderen - Ontstaan, doorbraak en profilering van een literaire beweging, verschenen in de Spiegel der Letteren in het jaar 1992, onderstrepen Stefaan Evenepoel en Dirk De Geest de voorname rol die Patricia Lasoen vertolkt in het ontstaan en de ontwikkeling van deze nieuwe literaire stroming. Haar licentiaatsverhandeling Kommunikatie als kernprobleem in de moderne poëzie werd destijds in Yang gepubliceerd en kreeg daardoor een programmatische functie. Lionel Deflo, hoofdredacteur van het tijdschrift Kreatief, liet zich in zijn documentaire bloemlezing Nieuw-realistische poëzie in Vlaanderen vooral door die scriptie inspireren om het Vlaamse Nieuw-realistische fenomeen in kaart te brengen, toe te lichten en in zijn internationale context te plaatsen. In die zin mag Patricia Lasoen als één van de denkers van het Nieuw-realisme worden bestempeld.

Maar hoewel ze rotsvast gelooft in de noodzaak van heldere communicatie, wilde Patricia zich niet tot één soort poëzie beperken. Ze legt in haar werk surrealistische, impressionistische en zelfs romantische accenten en had heel snel een herkenbare dichterlijke stem. Nergens in haar oeuvre zijn er opmerkelijke stijlbreuken waar te nemen. Akkoord, nu eens ligt de nadruk op haar sociale betrokkenheid, dan weer op de huiselijke beslommeringen, een andere keer overheerst somberte, maar altijd is er die herkenbare Lasoen-touch. 

Over haar bibliografie en de chronologische ontwikkeling van haar dichterschap wil ik het hier niet hebben, dat zou ons te ver leiden, u leest het in de inleiding die in de bloemlezing staat. In elk geval, deze keuze uit haar verzameld poëtisch werk maakt duidelijk waarom het publiek hield en houdt van de gedichten van Patricia Lasoen: omwille van de oprechtheid, de bewogenheid en de herkenbaarheid. Als toemaatje zijn in deze bloemlezing enkele nooit eerder gepubliceerde gedichten opgenomen, die dateren uit Patricia’s tienerjaren. Trouw, rouw en andere feestelijkheden is een boek om altijd binnen handbereik te hebben, om geregeld in te grasduinen, om nooit helemaal weg te leggen."

===================